ՃՈԽՈՒԹՅՈՒՆԻՑ՝ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆ. ՕՃԱՌԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ

Քիչ ապրանքներ են այնքան տարածված և օգտակար, որքան օճառը։ Մեր մանկությունից ի վեր այն մեր առօրյա կյանքի անքակտելի մասն է կազմում։ Օճառը ստեղծվել է հեռավոր անցյալում և ժամանակի ընթացքում ճոխությունից վերածվել անհրաժեշտության։

Ինչպես նշել է 19–րդ դարի մի քիմիկոս, երկրի հարստության և զարգացման աստիճանը կարելի է որոշել այն բանից, թե որքան օճառ է սպառվում այնտեղ։ Այսօր օճառը համարվում է հիգիենայի և առողջության նախապայման։ Իսկ ինչպե՞ս այն դարձավ մեր կենցաղի անբաժանելի մասը։

Առաջին օճառները

Օճառի պատրաստման առաջին մանրամասն նկարագրությունը գտնում ենք 12–րդ դարի մի աշխատության մեջ, որն արհեստավորների մասնագիտական գաղտնիքների մասին պատմող ժողովածու է։ Դարերի ընթացքում օճառի արտադրման եղանակը հիմնականում մնացել է անփոփոխ։ Տարբեր ծագում ունեցող ձեթերն ու ճարպերը տաքացվում են կաուստիկ սոդայի լուծույթի հետ։ Արդյունքում ստացվում է թերամշակ օճառ։ Այս պրոցեսը կոչվում է օճառացում։

Միանգամայն հասկանալի է, որ օճառի որակը կախված էր նրա բաղադրության մեջ մտնող նյութերից։ Սկզբնական շրջանում օճառեփման համար գործածում էին փայտի մոխիրն ու կենդանական ճարպերը։ Միացյալ Նահանգների առաջին բնակիչները այս նյութերի միջոցով պատրաստում էին շագանակագույն, դոնդողանման փափուկ օճառը՝ ամենօրյա օգտագործման համար։ Պինդ ճարպը, որը ստանում էին տավարի կամ ոչխարի ճարպից, այն ժամանակ արտադրվող օճառների և մոմերի հիմնական բաղադրիչն էր։ Օճառեփման պրոցեսի վերջում ստացված զանգվածի մեջ աղ էին լցնում, ինչի շնորհիվ օճառը պինդ կտորների տեսք էր ստանում, որոնք կարելի էր հեշտությամբ տեղափոխել։ Վերջիններիս մեջ ավելացնում էին բուրավետ նյութեր՝ նարդոս, չաման և կաքավհատիկ։

Հարավային Եվրոպայում օճառը ավանդաբար պատրաստում էին ձիթենու յուղից։ Իսկ հյուսիսային երկրներում ապրող օճառագործները շարունակում էին օգտագործել պինդ ճարպը։ Ոմանք գործածում էին անգամ ձկան յուղը։ Թեև այդ օճառներով կարելի էր լվացք անել, սակայն ցանկալի չէր դրանք օգտագործել լողանալիս։ Պետք է նշել սակայն, որ օճառի պատմությունը ձեթերով ու ճարպերով չի ավարտվում։

Սկսվում է մասսայական արտադրությունը

Օճառի եփման համար անհրաժեշտ մոխիրը դարեր շարունակ ստանում էին որոշակի բույսերի, այդ թվում նաև ջրիմուռի մոխրից։ Իսպանիայում այս նպատակով այրում էին «օշան» կոչվող բույսը։ Արդյունքում առաջացող ալկալիական մոխիրը կոչվում էր «բարիլա»։ Երբ այն խառնում էին ձիթենու յուղի հետ, առաջանում էր բարձրորակ սպիտակ օճառը (կաստիլիական օճառ)։

18–րդ դարում տարբեր երկրներում աճեց պահանջարկը պոտաշի  նկատմամբ, որն օգտագործվում էր օճառի, ապակու և վառոդի արտադրության մեջ։ Մոտավորապես 1790 թ.–ին ֆրանսիացի վիրաբույժ և դեղագործ Նիկոլա Լեբլանը մշակեց սովորական աղից սոդա ստանալու մեթոդը։ Հետագայում քիմիկոսներին հաջողվեց աղային լուծույթից ստանալ կաուստիկ սոդա։ Այս հայտնագործությունները ճանապարհ հարթեցին օճառի մասսայական արտադրության համար։

Օճառի ժամանակակից արտադրությունը

Առաջին արտադրողները եռացնում էին օճառի բաղադրիչները հսկայական բաց կաթսաների մեջ։ Այդ պրոցեսը հսկվում էր հմուտ մասնագետի կողմից, որը հատուկ գործիքով խառնում էր եփվող զանգվածը։ Այն բանից, թե ինչպես էր օճառը սահում գործիքի վրայով, մասնագետը որոշում էր, թե ինչ քայլեր պետք է ձեռնարկեր օճառեփման պրոցեսը կարգավորելու համար։

Այսօր օճառի արտադրությունը հիմնականում կատարվում է երեք փուլերով։ Առաջինը կոչվում է «օճառացում», որի ժամանակ ձեթերը կամ ճարպերը փոխազդեցության մեջ են մտնում ալկալիի հետ։ Արդյունքում ստացվում է մաքուր օճառ և գլիցերինի խառնուրդ, որը պարունակում է 30 տոկոս ջուր։ Որոշ դեպքերում այս պրոցեսը դեռևս իրականացնում են շոգեկաթսաներում, սակայն ամենաժամանակակից արտադրողները օճառացումը կատարում են համակարգիչների միջոցով։ Երկրորդ փուլում օճառը տարբեր եղանակներով չորացվում է, այնպես որ ջրի պարունակությունը նվազում է մինչև 12 տոկոս։ Երրորդ և վերջին փուլում ավելացնում են բուրավետ նյութերը, գունանյութերը և այլն, որոնք օճառին որոշակի գույն և բույր են հաղորդում։ Ապա հատուկ մամլիչի միջոցով օճառին որոշակի տեսք են տալիս։ Այսօր սպառողները նախընտրում են, որ լվացքի և ձեռքի օճառներն ունենան մրգերի ու բույսերի բուրմունք։ Թեև ներկայումս օճառի պատրաստման տեխնոլոգիան զգալիորեն կատարելագործվել է, սակայն հասարակ օճառը, միևնույն է, մեծ պահանջարկ է վայելում։

Աղբյուր՝ wol.jw.org